อำเภอน้ำพอง ตั้งอยู่ในจังหวัดขอนแก่น โดยเป็นอำเภอที่มีทั้งถนนมิตรภาพและทางรถไฟสายตะวันออกเฉียงเหนือพาดผ่าน นอกจากนี้ยังเป็นที่ตั้งของโบราณสถานสำคัญอย่างพระธาตุขามแก่นและกู่ประภาชัย
ประวัติ
อำเภอน้ำพอง จังหวัดขอนแก่น เดิมเป็นหนึ่งใน 5 อำเภอ ของเมืองขอนแก่นในอดีต คืออำเภอเมืองขอนแก่น อำเภอน้ำพอง อำเภอชนบท อำเภอภูเวียง และอำเภอพล เป็นอำเภอที่สำคัญในด้านทิศเหนือของตัวจังหวัดขอนแก่น มีแม่น้ำพองไหลผ่าน ถือเป็นสายเลือดที่หล่อเลี้ยงชาวน้ำพองในการประกอบอาชีพด้านเกษตรกรรม ในอดีตมีการการคมนาคมที่ขนส่งสินค้าตามลำน้ำพอง บริเวณท่าหว้า หมู่ที่ 3 ตำบลน้ำพอง เมื่อวันที่ 10 กุมภาพันธ์ 2450 ทางราชการได้ตั้งอำเภอขึ้นโดยแรกเริ่มใช้ชื่อว่า “อำเภอท่าหว้า” มีหลวงผดุงแคว้นประจันทร์ เป็นนายอำเภอคนแรก ต่อมาได้เปลี่ยนชื่ออำเภอเป็น “อำเภอน้ำพอง” ตามสถานที่สำคัญคือแม่น้ำพอง ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2452 เป็นต้นมา
ระหว่างปี พ.ศ. 2478 – 2482 สมัยหลวงศรีนครานุรักษ์เป็นนายอำเภอ ได้พิจารณาเห็นว่าที่ตั้งสถานที่ราชการคับแคบไม่มีทางที่จะขยายได้ ทั้งสถานที่ราชการและบ้านพักราชการชำรุดทรุดโทรม ประกอบกับมีที่ตั้งที่เหมาะสมแก่การบริหารราชการ ใกล้ๆ สถานีรถไฟหนองกุง (สถานีรถไฟน้ำพองในปัจจุบัน) เพื่อสะดวกในการติดต่อราชการกับจังหวัดและอำเภออื่นๆ ควรที่จะมีการย้ายที่ว่าการอำเภอ แต่กระทรวงมหาดไทยได้พิจารณาเห็นว่าทางรถไฟยังไม่เสร็จเรียบร้อย จึงให้ระงับการย้ายที่ว่าการอำเภอไว้ก่อน ต่อมาปี พ.ศ. 2489 ร.ต.ท. มุข ประเสริฐวงษ์ ย้ายมาดำรงตำแหน่งนายอำเภอน้ำพอง ประชาชนส่วนใหญ่ต้องการให้ย้ายที่ว่าการอำเภอไปตั้งใกล้ๆ สถานีรถไฟดังกล่าว กระทรวงมหาดไทยจึงอนุมัติให้ย้ายที่ว่าการอำเภอไปตั้งใกล้กับสถานีรถไฟหนองกุง ตำบลวังชัย โดยมีราษฎรบริจาคที่ดินสำหรับใช้เป็นสถานที่ตั้งที่ว่าการอำเภอ
- วันที่ 4 ตุลาคม 2468 โอนพื้นที่หมู่บ้านท่าลี่ บ้านดอกจันทน์ บ้านนาทัน ของตำบลบัวเงิน อำเภอน้ำพอง จังหวัดขอนแก่น ไปขึ้นกับตำบลตูมใต้ อำเภอกุมภวาปี จังหวัดอุดรธานี
- วันที่ 29 พฤศจิกายน 2479 ยุบตำบลบ้านขาม แล้วโอนพื้นที่หมู่ 13 (ในขณะนั้น) ของตำบลบ้านขาม ไปขึ้นกับตำบลบ้านโนน อำเภอน้ำพอง โอนพื้นที่หมู่ 2,4,6,7,8,9,10 ไปขึ้นกับตำบลบัวใหญ่ อำเภอน้ำพอง และโอนพื้นที่หมู่ 1,16,18,19,20 ไปขึ้นกับตำบลพระลับ อำเภอเมืองขอนแก่น
- วันที่ 11 กรกฎาคม 2481 ตั้งตำบลโคกสูง แยกออกจากตำบลบ้านดง
- วันที่ 9 กรกฎาคม 2483 โอนพื้นที่หมู่ 28 (ในขณะนั้น) ของตำบลสาวะถี อำเภอเมืองขอนแก่น มาขึ้นกับตำบลโคกสูง อำเภอน้ำพอง
- วันที่ 13 สิงหาคม 2483 ตั้งตำบลบ้านขาม แยกออกจากตำบลบัวใหญ่ และโอนพื้นที่หมู่ 16 (ในขณะนั้น) ของตำบลบ้านโนน มาขึ้นกับตำบลบ้านขาม
- วันที่ 9 กันยายน 2490 โอนพื้นที่หมู่ 16,17,18 (ในขณะนั้น) ของตำบลบัวเงิน ไปตั้งเป็นหมู่ 13,14,15 ของตำบลวังชัย
- วันที่ 9 ธันวาคม 2490 แยกพื้นที่ตำบลกระนวน และตำบลบ้านโนน อำเภอน้ำพอง มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอกระนวน ขึ้นกับอำเภอน้ำพอง
- วันที่ 26 ธันวาคม 2493 โอนพื้นที่หมู่ 5,7 (ในตอนนั้น) จากตำบลบ้านโนน กิ่งอำเภอกระนวน ไปตั้งเป็นหมู่ 11,12 ของตำบลบ้านขาม อำเภอน้ำพอง
- วันที่ 6 มกราคม 2496 ตั้งตำบลเขาสวนกวาง แยกออกจากตำบลสะอาด ตั้งตำบลบ้านฝาง แยกออกจากตำบลบัวเงิน ตั้งตำบลห้วยโจด แยกออกจากตำบลบัวเงิน และตำบลบัวใหญ่ ตั้งตำบลหนองโก แยกออกจากตำบลกระนวน
- วันที่ 6 ธันวาคม 2498 โอนพื้นที่ตำบลบ้านฝาง และตำบลห้วยโจด อำเภอน้ำพอง ไปขึ้นกับ กิ่งอำเภอกระนวน อำเภอน้ำพอง
- วันที่ 20 กันยายน 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลวังชัย ในท้องที่บางส่วนของตำบลวังชัย
- วันที่ 15 ตุลาคม 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลหนองโก ในท้องที่บางส่วนของตำบลหนองโก
- วันที่ 17 ธันวาคม 2500 ตั้งตำบลหนองกุงใหญ่ แยกออกจากตำบลหนองโก ตั้งตำบลห้วยยาง แยกออกจากตำบลบ้านฝาง
- วันที่ 22 กรกฎาคม 2501 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอกระนวน อำเภอน้ำพอง เป็น อำเภอกระนวน
- วันที่ 23 ธันวาคม 2501 ตั้งตำบลม่วงหวาน แยกออกจากตำบลน้ำพอง
- วันที่ 24 ธันวาคม 2506 จัดตั้งสุขาภิบาลเขาสวนกวาง ในท้องที่บางส่วนของตำบลเขาสวนกวาง
- วันที่ 18 กุมภาพันธ์ 2507 ตั้งตำบลนาคำ แยกออกจากตำบลบ้านดง
- วันที่ 10 พฤษภาคม 2507 ก่อสร้างเขื่อนอุบลรัตน์
- วันที่ 23 ธันวาคม 2512 จัดตั้งสุขาภิบาลน้ำพอง ในท้องที่หมู่ที่ 2,4,13 ของตำบลม่วงหวาน
- วันที่ 10 สิงหาคม 2514 จัดตั้งสุขาภิบาลเขื่อนอุบลรัตน์ ในท้องที่บางส่วนของตำบลโคกสูง
- วันที่ 11 เมษายน 2515 เปลี่ยนแปลงชื่อตำบลม่วงหวาน เป็นตำบลน้ำพอง และเปลี่ยนแปลงชื่อตำบลน้ำพอง เป็นตำบลม่วงหวาน
- วันที่ 26 กันยายน 2515 ตั้งตำบลดงเมืองแอม แยกออกจากตำบลสะอาด
- วันที่ 4 กันยายน 2516 ตั้งตำบลนางิ้ว แยกออกจากตำบลเขาสวนกวาง
- วันที่ 13 สิงหาคม 2517 แยกพื้นที่ตำบลโคกสูง ตำบลนาคำ และตำบลบ้านดง อำเภอน้ำพอง มาตั้งเป็น กิ่งอำเภออุบลรัตน์ ขึ้นกับอำเภอน้ำพอง
- วันที่ 26 สิงหาคม 2518 ตั้งตำบลหนองกุง แยกออกจากตำบลวังชัย
- วันที่ 14 กันยายน 2519 ตั้งตำบลเขื่อนอุบลรัตน์ แยกออกจากตำบลโคกสูงตั้งตำบลท่ากระเสริม แยกออกจากตำบลทรายมูล ตำบลบัวใหญ่ และตำบลบ้านขาม
- วันที่ – 2521 แยกพื้นที่ตำบลเขาสวนกวาง ตำบลดงเมืองแอม และตำบลนางิ้ว อำเภอน้ำพอง มาตั้งเป็น กิ่งอำเภอเขาสวนกวาง ขึ้นกับอำเภอน้ำพอง
- วันที่ 19 กันยายน 2521 ตั้งตำบลพังทุย แยกออกจากตำบลบัวเงิน ตั้งตำบลศรีสุขสำราญ แยกออกจากตำบลนาคำ
- วันที่ 25 มีนาคม 2522 ยกฐานะจากกิ่งอำเภออุบลรัตน์ อำเภอน้ำพอง เป็น อำเภออุบลรัตน์
- วันที่ 16 กันยายน 2523 ตั้งตำบลโนนสมบูรณ์ แยกออกจากตำบลนางิ้ว
- วันที่ 14 มิถุนายน 2526 เปลี่ยนแปลงเขตสุขาภิบาลเขาสวนกวาง เพื่อความเหมาะสมในการบริหารกิจการและการทะนุบำรุงท้องถิ่น
- วันที่ 16 ตุลาคม 2527 ตั้งตำบลกุดน้ำใส แยกออกจากตำบลม่วงหวาน
- วันที่ 15 มีนาคม 2528 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอเขาสวนกวาง อำเภอน้ำพอง เป็น อำเภอเขาสวนกวาง
- วันที่ 14 ตุลาคม 2528 จัดตั้งนิคมสร้างตนเอง ในท้องที่อำเภออุบลรัตน์ อำเภอเขาสวนกวาง และอำเภอน้ำพอง
- วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลวังชัย และสุขาภิบาลน้ำพอง เป็นเทศบาลตำบลวังชัย และเทศบาลตำบลน้ำพอง ตามลำดับด้วยผลของกฎหมาย
ที่ตั้งและอาณาเขต
อำเภอน้ำพองตั้งอยู่ทางทิศเหนือของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้
- ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอเขาสวนกวาง และอำเภอโนนสะอาด (จังหวัดอุดรธานี)
- ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอกระนวนและอำเภอซำสูง
- ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอซำสูงและอำเภอเมืองขอนแก่น
- ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภออุบลรัตน์
อำเภอน้ำพองแบ่งเขตการปกครองออกเป็น 12 ตำบล 168 หมู่บ้าน ได้แก่
ตำบลน้ำพอง
ตำบลวังชัย
ตำบลหนองกุง
ตำบลบัวใหญ่
ตำบลสะอาด
ตำบลม่วงหวาน
ตำบลบ้านขาม
ตำบลบัวเงิน
ตำบลทรายมูล
ตำบลท่ากระเสริม
ตำบลพังทุย
ตำบลกุดน้ำใส
